Alleen ga je sneller, samen kom je verder

Het motto ‘’ Alleen ga je sneller, samen kom je verder.’’ schiet de laatste tijd vaker door het hoofd van Iris Kerst. Vanuit het Kenniscentrum Creative Business van Hogeschool Inholland heeft Iris de kans gekregen om als kwartiermaker het Expertise Netwerk Sustainable Urban Tourism (ENSUT) op te zetten. Zoals het woord ‘netwerk’ al impliceert doet ze dit niet alleen maar met een groeiend netwerk van kennisinstellingen, overheden, bedrijven, bewoners, ondernemers, onderzoekers en studenten. Juist ook in de opstartfase van dit netwerk wordt er voor een co creatie proces gekozen om zo tot een netwerk te komen wat voor iedereen waardevol is. ‘’Vertragend? Zeker. Waardevol? Dat ook!’’ Iris Kerst, Kwartiermaker Expertise Netwerk Sustainable Urban Tourism

Duurzaam stedelijk toerisme

ENSUT wil graag een krachtig antwoord geven op de vraag: ‘’Hoe kunnen we stedelijk toerisme op een duurzame en veerkrachtige manier (opnieuw) vormgeven?’’ Vanuit diverse disciplines en stadsbesturen is de behoefte om deze vraag te beantwoorden en toerisme vanuit een systemisch perspectief te onderzoeken en te herdefiniëren. Waarom nu? Nu de grootste coronapiek (op het moment van schrijven oktober ’2022) achter ons lijkt te liggen trekken steden weer grotere aantallen bezoekers aan. Strategieën die gedurende de coronacrisis bedacht zijn om post-covid op een verantwoordelijke manier bezoekers te ontvangen lijken te wankelen, nu er nieuwe colleges aanschuiven en het aantal hotelovernachtingen vele malen hoger uitvalt. Stadsbesturen missen antwoord op de ‘hoe’ vraag en zijn voornamelijk op zoek naar richtlijnen die ervoor zorgen dat stedelijk toerisme op een duurzame en veerkrachtige manier wordt opgebouwd zodat deze bijdraagt aan een betere kwaliteit van de omgeving voor alle stadsgebruikers.

In veel steden lopen stadsgebruikers onbewust tegen het gebrek van deze richtlijnen aan. Zo blijkt het spreidingsbeleid van diverse steden toch niet helemaal de heilige graal te zijn. In sommige steden zorgt spreiding voor meer druk op de stad. Bezoekers zien ruimte, pakken deze, waarna stadsbesturen het aantal bezoekers eerder zien toenemen dan dat bezoekers zich netjes over de stad verspreiden. Resulterend in het feit dat bewoners overlast ervaren in hun woonwijk waar het voorheen relatief rustig was. Tot slot hebben onderzoekers en experts op hun beurt behoefte om kennis rondom duurzaam stedelijk toerisme op één plek te beheren en door middel van praktijkgericht onderzoek verder te ontsluiten.

De Quadruple Helix

Het hoofddoel van ENSUT is dan ook: ‘’Vanuit de quadruple helix werken partijen samen aan het versnellen en het vergroten van het innovatievermogen als het gaat om de duurzame transformatie van steden vanuit een toeristische scoop.‘’ Om de potentie voor innovatie en economische ontwikkeling in een kenniseconomie goed te benutten, moeten de diverse partijen kunnen samenwerken. Anderzijds gaat trans disciplinaire samenwerking om kennisdeling zonder de doelstelling om ook geïntegreerde kennis te ontwikkelen. De betrokken disciplines hebben elkaar niet per se nodig om een discipline overstijgend probleem op te lossen. Een van de doelen van de samenwerking is dan ook juist het samenbrengen van verschillende perspectieven.

Het Expertise Netwerk Sustainable Urban Tourism is verbonden aan het lectoraat New Urban Tourism van lector Ko Koens. Binnen dit lectoraat wordt er door een team van onderzoekers ingezoomd op toerisme als integraal onderdeel van de stedelijke omgeving. De onderzoekers die aan het lectoraat zijn verbonden zijn Donagh Horgan, Roos Gerritsma, Bianca Kluin, Veroniek Maat en Claudio Milano die vanuit zijn universiteit in Barcelona de rol van visiting research fellow vervult. De expertises van de onderzoekers zijn uiteenlopend, van placemaking tot participatory design!

‘’Toeristen lopen letterlijk tussen de locals en maken gebruik van dezelfde voorzieningen. Je kunt ze niet gescheiden beschouwen.’’ aldus Ko Koens.Juist om die reden besloten Ko Koens en Iris Kerst tijdens verkennende gesprekken voor ENSUT met onderzoekers en experts van diverse en wellicht niet voor de hand liggende domeinen van kennisinstellingen in gesprek te gaan. Zo spraken ze over het netwerk met experts op onder andere het gebied van social work, kunst, techniek en planologie. Juist om ervoor te zorgen dat tijdens de officiële launch van ENSUT, voorjaar 2023 zoveel mogelijk verschillende perspectieven worden samengebracht.

Voor de verkennende gesprekken over ENSUT is ervoor gekozen om enkel in gesprek te gaan met onderzoekers verbonden aan nationale kennisinstellingen, ervan uitgaande dat onderzoekers de uitdagingen van hun stakeholders en ‘achterland’ voor deze eerste verkenning prima konden schetsen. Binnen de verkennende gesprekken werd er uiteraard ingezoomd op het hoofdthema duurzaam stedelijk toerisme maar ook op thema’s als governance, participatie, innovatie in toerisme en regenerative placemaking.

Samenwerken op verschillende subthema’s

• De kernprincipes van duurzame toeristische ontwikkeling komen op het volgende neer:
• Het verbeteren van de kwaliteit van leven van de gemeenschap op de plaats van de bestemming.
• Het bieden van een hoge belevingswaarde aan alle stedelijke gebruikers.
• Het behoud en de kwaliteit van de natuurlijke omgeving, waarvan zowel de gemeenschap als de bezoekers afhankelijk zijn (Koens, 2017).

Om een beter begrip te krijgen van duurzaam stedelijk toerisme willen de onderzoekers binnen het expertise netwerk inzoomen op drie subthema’s. Om deze subthema’s te definiëren werd er op 10 oktober een brainstormsessie voor onderzoekers van verschillende kennisinstellingen georganiseerd. Tijdens de sessie deelden de onderzoekers voor hen interessante thema’s en onderzoeksgebieden. Door de grote diversiteit aan expertises van de onderzoekers kwam hier een verscheidenheid aan thema’s naar voren. Aan de hand van diverse oefeningen konden er uiteindelijk drie subthema’s worden gedefinieerd, namelijk: regenerative placemaking, disruptive innovations en smart governance. De participanten van de sessie gingen vervolgens aan de slag met het verder uitwerken van de thema’s door middel van het schrijven van een eerste aanzet van een manifest per thema op een zuil.

Tijdens het schrijven van het concept manifest werd antwoord gegeven op vragen als: ‘’Hoe ziet onze potentiële onderzoeksagenda eruit?’’ en ‘’Welke subsidiemogelijkheden zijn er om onderzoek te doen naar dit thema?’’ Een vraag die echter het meest gesteld werd was ‘’Hoe zorgen we ervoor dat we de andere partijen uit de quadruple helix betrekken binnen onderzoek?’’ Een terechte vraag, want binnen het hoofdthema duurzaam stedelijk toerisme spelen groepen als ondernemers, bewoners en bezoekers een grote en belangrijke rol. Gelukkig kon er op deze belangrijke vraag ook een antwoord worden gegeven. ‘’We betrekken de gehele quadruple helix door middel van ons onderwijs, living labs en door vooral hele leuke sessies te organiseren!’’

Urban Leisure & Tourism Labs

Steeds meer kennisinstellingen zorgen voor verbinding met het werkveld en bewoners door middel van citylabs, kenniswerkplaatsen, fieldlabs, living labs. Bij Hogeschool Inholland zijn labs een vorm van leergemeenschappen waarin onderwijs, onderzoek en praktijk in elkaar overlopen en elkaar versterken om gezamenlijk met alle belanghebbenden te werken aan complexe praktijkvraagstukken. Waarin het lab zich onderscheidt is dat het gaat om co-creatie van kennis door meerdere partijen, en niet om bijvoorbeeld een opdracht uitgevoerd door een externe opdrachtgever. Studenten, docenten, onderzoekers, partners: in een lab doen alle partijen actief mee op basis van gelijkwaardigheid en aan de hand van verschillende methoden. Ze zijn proactief, ontwikkelgericht en ze leren met en van elkaar. De leer- en experimenteeromgeving zelf bestaat uit een fysieke labruimte (ontmoeten, co-creëren, experimenteren, exposeren) en het werkveld, zoals een wijk, een ziekenhuis of een luchthaven. (Bekijk de labwijzer van Hogeschool Inholland voor meer informatie: https://www.tourismlabamsterdam.nl/).

Hogeschool Inholland heeft twee Urban Leisure & Tourism Labs. Eén in Amsterdam en één in Rotterdam. Ko Koens: ‘’Onze blik op toerisme is holistisch, ons denkkader internationaal en onze aanpak lokaal. In lab-omgevingen werken we samen met stakeholders. We ontwerpen gezamenlijk interventies om onderliggende processen in metropoolregio’s beter te begrijpen en om buurten, steden en regio’s uiteindelijk in hun geheel beter te maken.’’ Sinds 2015 bestaat het Urban Leisure & Tourism Lab in Amsterdam-Noord. In dit lab onderzoeken organisaties samen met studenten en experts hoe toerisme en vrijetijdsbesteding een positieve bijdrage kunnen leveren aan de stad. In 2022 volgde het Urban Leisure & Tourism Lab Rotterdam (https://www.tourismlabrotterdam.nl/). Dit lab werd geopend in een oud ABN-Amro pand vlakbij winkelcentrum Zuidplein, in Rotterdam Zuid en heeft dezelfde missie als haar zusterlab in Amsterdam-Noord.

In beide labs werken studenten samen met lokale ondernemers, bewoners en onderzoekers om tot innovatieve concepten te komen die bijdragen aan de gebieden. Dit gaat niet altijd zonder slag of stoot want hoe zorg je er nou voor dat je gedurende een semester alle partijen blijft betrekken om op deze manier te blijven co creëren? Een eenduidig antwoord hierop is nog niet te geven. Dit heeft van alles te maken met aanvoelen, kijken wat verschillende partijen nodig hebben en hoe er perspectief kan worden gegeven. Vooral dat laatste is belangrijk gezien het feit dat er soms interventies worden ontworpen waar lokale ondernemers en bewoners niet direct iets van merken. Deze partijen zijn dan sneller geneigd om af te haken.

Met z’n allen

Hoewel er in de living labs nog kan worden gewerkt aan het duurzaam en lange termijn betrekken van lokale bewoners en ondernemers lijken de living labs wél de plek te zijn om local based onderzoek te doen. De living labs zorgen ervoor dat thema’s die centraal staan binnen ENSUT zoals regenerative placemaking en waarbij een lokale component vereist is, kunnen worden onderzocht in samenwerking mét lokale ondernemers en bewoners. Alhoewel er in de verkennende gesprekken vanuit is gegaan dat de onderzoekers van de kennisinstellingen hun achterland kennen en daarmee ook de relevantie van de thema’s, heeft ENSUT als doel om de komende maanden nogmaals de thema’s te toetsen. ‘’ Zo zorgen we ervoor dat de thema’s leven bij alle partijen uit de quadruple helix en we zorgen voor interventies en innovaties die waardevol zijn voor iedereen en bovendien voor een sterk netwerk. Snel? Nee! Passend bij het motto: ‘’Alleen ga je sneller, samen kom je verder.’’? Ja!‘’

Het Expertise Netwerk Sustainable Urban Tourism zal naar verwachting in het voorjaar van 2023 officieel worden gelanceerd. Hou onze website www.ensut.eu in de gaten. Wil je meebouwen aan het netwerk? Stuur dan een mailtje naar iris.kerst@inholland.nl Meer informatie over ENSUT op: https://www.ensut.eu/nl/

Iris Kerst

Iris Kerst is sinds oktober 2020 betrokken bij het Urban Leisure & Tourism Lab Rotterdam. De afgelopen twee jaar heeft zij als Programma Manager het lab opgezet en ervoor gezorgd dat het lab zowel een plekje binnen onderwijs, onderzoek en het werkveld heeft gekregen. Op dit moment bouwt zij als kwartiermaker aan het Expertise Netwerk Sustainable Urban Tourism, waar zij verantwoordelijk is voor de governance van het netwerk en het bijeenbrengen van de juiste stakeholders.